وارث غدیر

نام کتاب: ارغنون آسمانى، جستارى در قرآن، عرفان و تفاسیر عرفانى‏
نویسنده: عبد الوهاب شاهرودى‏
موضوع: روشها و گرایشهاى تفسیر عرفانى‏
تاریخ وفات مؤلف: معاصر
زبان: فارسى‏
تعداد جلد: 1
ناشر: کتاب مبین‏
مکان چاپ: رشت‏
سال چاپ: 1383
نوبت چاپ: اوّل‏
ارغنون آسمانى‏
معرفى کتاب‏
« ارغنون آسمانى» نوشته دکتر عبد الوهاب شاهرودى اثرى است به زبان فارسى که به عرضه برخى از جنبه‏هاى زیبایى‏شناسى قرآن و انعکاس آن در عرفان و بالعکس پرداخته است. این اثر منعکس‏کننده مفهوم تفسیر، عرفان و سیر تاریخ و تحول آنها و بررسى یکى از روش‏هاى بزرگ تفسیرى قرآن کریم است. نویسنده در این کتاب ابتدا به تعریف تفسیر پرداخته و با تمثیل‏هاى گوناگون از مثنوى مولوى، معناى عرفانى تفسیر، از مفهوم ظاهرى- و رایج تاریخى- آن را بازشناسانده است. در ادامه تاریخ تفسیر از عصر پیامبر اکرم( صلى اللّه علیه و آله و سلم) تا صحابه و تابعین به بحث کشیده شده است. پدیدآیى رأى در تفسیر و علل آن، جریانهاى بزرگ در تفسیرگزارى مسلمین و یادکرد نمونه‏هاى عمده در هر روش و.. از جمله مباحثى است که در این کتاب بدان پرداخته مى‏شود. در جایى دیگر از کتاب، ضمن تعریف عرفان و بیان اصول عملى و نظرى آن، موضوعاتى همچون عرفان و قرآن، عرفان و انسان، عرفان و جهان، عرفان و زبان، عرفان و تمثیل و عرفان و تأویل و...
عرضه گردیده است که هرکدام پژوهشى بزرگ و مستقل را دربرمى‏گیرند و یادکرد آنها بدان جهت است که تا دیدگاه عارفان در این موضوعات- که از اساسى‏ترین مباحث در زمینه عرفان و قرآن به شمار مى‏روند- روشن نشود فهم تفاسیر عرفانى، به طور کامل، امکان‏پذیر نیست زیرا دیدگاه عارفان و قرائت آنان در این زمینه‏ها، همه و همه دربرداشت و فهم آنان از کتاب پروردگار رخ مى‏نماید. نویسنده در فرازى دیگر از کتاب، ضمن یادکرد ریشه‏ها و زمینه‏ها در تفاسیر عرفانى، به عرضه آنها پرداخته و آن‏گاه- براى نمونه- تنها پنج تفسیر نامدار عرفانى را به‏گونه‏اى مشروح معرفى مى‏کند. در ادامه هم به عرضه و بررسى مختصر تفاسیر عرفانى، در پویه تاریخ ایران اسلامى و براساس تقدم تاریخى از قرن دوم تا چهاردهم هجرى و یادکرد برگه‏هایى از آنها پرداخته شده است.
ساختار کتاب‏
کتاب داراى دو مقدمه و هشت فصل عمده است که هر فصل نیز داراى بخش‏هایى است. در پایان هم کتابشناسى برخى منابع عمده در موضوع موردنظر آمده است. مقدمه اول به: سخنى در آغاز، موضوع و محتوا، پوزش از کاستى‏ها و یاد و سپاس مى‏پردازد. فصل اول:« تعریف تفسیر» بخشهایى چون: جایگاه تفسیر، واژه تفسیر، نگاهى نو به مفهوم تفسیر، قرآن، جهان و انسان، تفسیر و تسفیر، حقیقت تفسیر در تمثیل، تفسیر، سفرى باطنى و تفاسیر ظاهرى در تمثیل را دربرمى‏گیرد. فصل دوم:« تاریخ تفسیر» شامل بخشهایى چون: پیامبر اکرم( ص) و تفسیر، صحابیان و تفسیر، مصادر تفسیرى صحابه، صحابیان نامدار در تفسیر، ویژگى‏هاى تفسیر در عصر صحابه، تابعین و تفسیر، روش‏هاى عمده در تفسیر و عصر تدوین در تفسیر مى‏شود. فصل سوم:« عرفان و قرآن» عناوینى چون: تعریف عرفان، اصول عرفان و مبانى عرفا در تفسیر را دربرمى‏گیرد. فصل چهارم:« تفاسیر عرفانى» شامل بخشهاى ذیل مى‏باشد: ریشه‏ها و زمینه‏ها، تفاسیر عرفانى( تک‏آیه)، تفاسیر عرفانى( تک سوره) و تفسیرهاى عرفانى( کامل) که به معرفى تفاسیرى چون لطائف الاشارات، کشف الاسرار، عرائس البیان، غرائب القرآن و روح البیان مى‏پردازد. در ابتداى فصل پنجم مقدمه‏اى نسبتا مبسوط در مورد تفاسیر عرفانى عرضه شده است. این مقدمه عناوین ذیل را دربردارد: تفسیر و میراث عرفا، تفاسیر عرفانى و دیدگاهها و... فصل پنجم:« تفاسیر قرن دوم تا هفتم» به بررسى تفاسیرى چون: تفسیر الحقائق، تفسیر القرآن العظیم، لطائف الاشارات، مشکاة الانوار، بحر المحبة، کشف الاسرار و... مى‏پردازد. فصل ششم:« تفاسیر قرن هفتم تا دهم» تفاسیرى چون: عرائس البیان، رحمة من الرحمن، تأویلات نجمیة، اعجاز البیان، غرائب القرآن و... را معرفى مى‏کند. فصل هفتم:« تفاسیر قرن دهم تا سیزدهم» به معرفى تفاسیرى چون: حدائق الحقائق، جواهر التفسیر، مواهب علیه، تحفة الفتى، تفاسیر ملاصدرا و... مى‏پردازد. فصل هشتم:« تفاسیر قرن سیزدهم تا پانزدهم» به بررسى و معرفى تفاسیرى چون: تفسیر منظوم، تفسیر روح المعانى، بیان السعادة، اسرار العشق و تفسیر سوره حمد اختصاص یافته است. بخش« کتاب‏شناسى‏ها» هم در پنج قسمت ذیل تنظیم شده است: پژوهش‏ها در علوم قرآنى، آثار در روش‏هاى تفصیلى، روش تفاسیر نامدار، نگاشته‏ها در نقد تصوف و نگاشته‏ها در متون عرفانی. در قسمت« نمایه‏ها» هم نمایه آیات قرآنى، نمایه احادیث شریف، نمایه کتاب‏ها، افراد، مکانها و... و نیز کتابنامه کتاب آمده است. فهرست مطالب کتاب در ابتداى آن درج شده است.
نسخه‏شناسى‏
نویسنده کتاب آقاى دکتر عبد الوهاب شاهرودى است.
این کتاب در قطع وزیرى با جلد گالینگور در 830 صفحه نخستین‏بار در سال 1383 ش از سوى« انتشارات کتاب مبین» رشت به چاپ رسیده است.
تقدیم
مقدمه قطره باران
سخنى در آغاز ..... ص : 19
موضوع و محتوا ..... ص : 23
پوزش از کاستى‏ها ..... ص : 27
یاد و سپاس ..... ص : 39
فصل اول تعریف تفسیر
1 - جایگاه تفسیر ..... ص : 47
2 - واژه تفسیر ..... ص : 48
3 - نگاهى نو به مفهوم تفسیر ..... ص : 50
4 - قرآن، جهان و انسان ..... ص : 50
5 - تفسیر و تسفیر ..... ص : 53
6 - شکوفایى جان و فهم قرآن ..... ص : 57
7 - دوستان، هم سخن قرآن ..... ص : 58
8 - حقیقت تفسیر در تمثیل ..... ص : 60
مراء روم و چین ..... ص : 60
فقیر روزى طلب ..... ص : 61
پیغمبر اکرم(ص) و زید ..... ص : 64
کلوخ انداز ..... ص : 64
9 - یافت خود، یافت خدا ..... ص : 65
10 - رهایى از خود، وصول به سرچشمه صور ..... ص : 66
11 - تفسیر، سفرى باطنى ..... ص : 68
12 - تفاسیر ظاهرى در تمثیل ..... ص : 70
باران و ناودان ..... ص : 71
نحوى و کشتیبان ..... ص : 74
اعرابى و سبو ..... ص : 75
پیل در تاریکى ..... ص : 76
فصل دوم تاریخ تفسیر
تاریخ تفسیر ..... ص : 81
1 - پیامبر اکرم(ص) و تفسیر ..... ص : 82
2 - صحابیان و تفسیر ..... ص : 87
3 - مصادر تفسیرى صحابه ..... ص : 88
قرآن کریم ..... ص : 88
پیامبر اکرم(ص) ..... ص : 91
استشهاد به شعر عرب ..... ص : 92
عالمان اهل کتاب ..... ص : 93
اجتهاد و استنباط شخصى ..... ص : 94
4 - صحابیان نامدار در تفسیر ..... ص : 95
امام على(ع) ..... ص : 95
ابن عباس ..... ص : 96
عبد الله بن مسعود ..... ص : 97
ابى بن کعب ..... ص : 97
5 - ویژگى‏هاى تفسیر در عصر صحابه ..... ص : 98
6 - تابعین و تفسیر ..... ص : 99
ویژگى‏هاى تفسیر در عصر تابعین ..... ص : 100
رأى در تفسیر ..... ص : 102
علل پدیدآیى رأى در تفسیر ..... ص : 105
7 - روش‏هاى عمده در تفسیر ..... ص : 107
1 - تفاسیر نقلى(مأثور) ..... ص : 108
2 - تفسیر به رأى ..... ص : 113
- تفاسیر ادبى ..... ص : 113
- تفاسیر کلامى ..... ص : 115
تفاسیر فقهى ..... ص : 116
- تفاسیر فلسفى ..... ص : 117
- تفاسیر علمى ..... ص : 118
- تفاسیر سیاسى و اجتماعى ..... ص : 122
- تفاسیر عرفانى ..... ص : 126
3 - تفسیر قرآن به قرآن ..... ص : 128
4 - تفاسیر جامع ..... ص : 130
8 - عصر تدوین در تفسیر ..... ص : 131
9 - یادآورى‏ها ..... ص : 132
فصل سوم عرفان و قرآن
1 - تعریف عرفان ..... ص : 137
2 - اصول عرفان ..... ص : 143
اصول عملى ..... ص : 145
1 - زهد ..... ص : 145
2 - ذکر ..... ص : 148
3 - شب زنده‏دارى ..... ص : 151
4 - چله نشینى ..... ص : 154
5 - خاموشى ..... ص : 158
اصول نظرى ..... ص : 161
1 - وحدت وجود ..... ص : 161
2 - تجلى ..... ص : 168
3 - اسماء الهى ..... ص : 172
4 - حضرات خمس ..... ص : 173
الف - اعیان ثابته ..... ص : 175
ب - عالم جبروت ..... ص : 176
ج - عالم ملکوت ..... ص : 176
د - عالم ملک ..... ص : 176
ه - عالم انسان کامل ..... ص : 176
5 - عشق ..... ص : 178
3 - مبانى عرفا در تفسیر ..... ص : 185
1 - عرفان و قرآن ..... ص : 185
2 - عرفان و انسان ..... ص : 189
3 - عرفان و جهان ..... ص : 195
4 - عرفان و زبان ..... ص : 200
5 - عرفان و عقل ..... ص : 207
6 - عرفان و تمثیل ..... ص : 213
7 - عرفان و تأویل ..... ص : 217
فصل چهارم تفاسیر عرفانى
1 - ریشه‏ها و زمینه‏ها ..... ص : 229
2 - تفاسیر عرفانى(تک آیه) ..... ص : 234
3 - تفاسیر عرفانى(تک سوره) ..... ص : 235
4 - تفاسیر عرفانى(کامل) ..... ص : 236
تفسیر لطائف الاشارات ..... ص : 239
1 - انگیزه نگارش لطائف الاشارات ..... ص : 239
2 - چگونگى تدوین لطائف الاشارات ..... ص : 240
3 - جایگاه نقل در لطائف الاشارات ..... ص : 242
4 - مباحث ادبى در لطائف الاشارات ..... ص : 242
5 - عرفان در لطائف الاشارات ..... ص : 243
6 - مباحث کلامى در لطائف الاشارات ..... ص : 245
7 - اسراییلیات در لطائف الاشارات ..... ص : 245
8 - مباحث فقهى در لطائف الاشارات ..... ص : 247
9 - اهل بیت(ع) در لطائف الاشارات ..... ص : 249
10 - نویسنده لطائف الاشارات ..... ص : 250
تفسیر کشف الاسرار ..... ص : 253
1 - شیوه تنظیم و نگارش کشف الاسرار ..... ص : 254
2 - جایگاه نقل در کشف الاسرار ..... ص : 255
3 - مباحث کلامى در کشف الاسرار ..... ص : 255
4 - اسراییلیات در کشف الاسرار ..... ص : 256
5 - مباحث فقهى در کشف الاسرار ..... ص : 258
6 - عرفان در کشف الاسرار ..... ص : 258
7 - جلوه‏هاى تشیع در کشف الاسرار ..... ص : 260
8 - ویژگى‏هاى نثر کشف الاسرار ..... ص : 261
9 - کارهاى انجام شده درباره کشف الاسرار چاپ ده جلدى ..... ص : 261
تفسیر ادبى و عرفانى قرآن مجید ..... ص : 262
قرآن کریم با ترجمه نوبت اول از تفسیر کشف الاسرار میبدى ..... ص : 262
فهرست تفسیر کشف الاسرار ..... ص : 263
گزیده‏ها در تفسیر کشف الاسرار ..... ص : 263
10 - نویسنده کشف الاسرار ..... ص : 264
تفسیر عرائس البیان ..... ص : 267
1 - انگیزه نگارش عرائس البیان ..... ص : 267
2 - شیوه نگارش عرائس البیان ..... ص : 268
3 - مسائل اجتماعى در عرائس البیان ..... ص : 270
4 - مباحث فقهى در عرائس البیان ..... ص : 271
5 - عرفان در عرائس البیان ..... ص : 272
6 - مباحث کلامى در عرائس البیان ..... ص : 273
7 - اهل بیت(ع) در عرائس البیان ..... ص : 274
8 - مصادر و منابع عرائس البیان ..... ص : 275
9 - دیدگاه‏ها در مورد عرائس البیان ..... ص : 276
10 - نویسنده عرائس البیان ..... ص : 279
تفسیر غرائب القرآن ..... ص : 283
1 - روش تفسیرى غرائب القرآن ..... ص : 284
2 - جایگاه عقل در غرائب القرآن ..... ص : 285
3 - جایگاه نقل در غرائب القرآن ..... ص : 285
4 - اسراییلیات در غرائب القرآن ..... ص : 286
5 - اهل بیت(ع) در غرائب القرآن ..... ص : 286
6 - عرفان در غرائب القرآن ..... ص : 288
7 - مباحث فقهى در غرائب القرآن ..... ص : 290
8 - مباحث اخلاقى در غرائب القرآن ..... ص : 291
9 - مسائل ادبى و بلاغى در غرائب القرآن ..... ص : 292
10 - نویسنده غرائب القرآن ..... ص : 293
تفسیر روح البیان ..... ص : 295
1 - انگیزه نگارش روح البیان ..... ص : 295
2 - روش تفسیرى روح البیان ..... ص : 296
3 - جایگاه نقل در روح البیان ..... ص : 297
4 - عرفان در روح البیان ..... ص : 298
5 - اخلاق در روح البیان ..... ص : 299
6 - مباحث فقهى در روح البیان ..... ص : 300
7 - اهل بیت(ع) در تفسیر روح البیان ..... ص : 301
8 - اسراییلیات در روح البیان ..... ص : 302
9 - مصادر و منابع روح البیان ..... ص : 304
1 - مثنوى شریف ..... ص : 304
2 - بوستان سعدى ..... ص : 304
3 - حافظ ..... ص : 304
4 - تأویلات نجمیه ..... ص : 304
5 - تفسیر کاشفى ..... ص : 305
10 - نویسنده روح البیان ..... ص : 305
مقدمه تفاسیر عرفانى در تاریخ ..... ص : 307
مقدمه ..... ص : 309
1 - تفسیر و میراث عرفا ..... ص : 318
2 - تفاسیر عرفانى و دیدگاهها ..... ص : 320
3 - بهترین روشها ..... ص : 331
4 - تفاسیر عرفانى و نمونه‏ها ..... ص : 336
فصل پنجم تفاسیر قرن دوم تا هفتم
1 - تفسیر الحقائق ..... ص : 339
1 - 1 - تفسیر منسوب به امام جعفر صادق(ع) ..... ص : 341
2 - 1 - تفسیر ابو الحسین نورى ..... ص : 347
3 - 1 - تفسیر منسوب به منصور حلاج ..... ص : 351
4 - 1 - تفسیر ابن عطاء ..... ص : 355
2 - تفسیر القرآن العظیم ..... ص : 361
3 - لطائف الاشارات ..... ص : 369
4 - مشکاة الانوار ..... ص : 375
5 - بحر المحبة ..... ص : 381
6 - کشف الاسرار ..... ص : 389
7 - فى حقیقة العشق ..... ص : 401
8 - قصه یوسف ..... ص : 409
فصل ششم تفاسیر قرن هفتم تا دهم
1 - عرایس البیان ..... ص : 417
2 - رحمة من الرحمن ..... ص : 421
3 - تأویلات نجمیه ..... ص : 429
4 - اعجاز البیان ..... ص : 435
5 - غرائب القرآن ..... ص : 443
6 - التأویلات ..... ص : 455
7 - المحیط الاعظم ..... ص : 463
8 - رسالة الانوار ..... ص : 477
فصل هفتم تفاسیر قرن دهم تا سیزدهم
1 - حدائق الحقائق ..... ص : 489
2 - جواهر التفسیر ..... ص : 499
3 - مواهب علیه ..... ص : 517
4 - تحفة الفتى ..... ص : 527
5 - تفاسیر ملاصدرا: ..... ص : 539
1 - 5 - تفسیر القرآن الکریم ..... ص : 539
2 - 5 - مفاتیح الغیب ..... ص : 547
3 - 5 - اسرار الآیات ..... ص : 557
6 - تفسیر آیه نور ..... ص : 567
7 - روح البیان ..... ص : 571
فصل هشتم تفاسیر قرن سیزدهم تا پانزدهم
1 - تفسیر منظوم ..... ص : 589
2 - تفسیر روح المعانى ..... ص : 599
3 - تفسیر منظوم قرآن ..... ص : 609
4 - بیان السعادة ..... ص : 621
5 - اسرار العشق ..... ص : 629
6 - تفسیر سوره حمد ..... ص : 635
تفسیر، پرده بردارى از قرآن است. ..... ص : 637
تفسیر کار هر کسى نیست ..... ص : 638
سخن ما راجع به تفسیر آیات، احتمالى است ..... ص : 639
سوره مبارکه حمد ..... ص : 639
اسماء خدا علامت ذات مقدس است ..... ص : 640
همه عالم اسم الله است ..... ص : 640
ممکن، خود به خود وجود پیدا نمى‏کند ..... ص : 640
موجودات نشانه خدا هستند ..... ص : 642
موجود محدود، ممکن است ..... ص : 642
اسم اعظم چه اسمى است؟ ..... ص : 643
همه موجودات تسبیح گویانند ..... ص : 643
چیزهاى زیادى است که ما از آنها بى‏خبریم ..... ص : 644
تمام حرکات اسم الله است ..... ص : 644
تمام چیزهایى که در عالم است جلوه اوست ..... ص : 646
کتابشناسى‏ها
الف - پژوهش‏ها، در علوم قرآنى ..... ص : 649
قرن اول: ..... ص : 651
قرن دوم: ..... ص : 651
قرن سوم: ..... ص : 652
قرن چهارم: ..... ص : 652
قرن پنجم: ..... ص : 653
قرن ششم: ..... ص : 655
قرن هفتم: ..... ص : 656
قرن هشتم: ..... ص : 656
قرن نهم: ..... ص : 657
قرن دهم: ..... ص : 658
قرن یازدهم: ..... ص : 659
قرن دوازدهم: ..... ص : 659
قرن سیزدهم: ..... ص : 660
قرن چهاردهم: ..... ص : 660
یادآورى‏ها: ..... ص : 667
ب - آثار، در روش‏هاى تفسیرى ..... ص : 673
ج - روش تفاسیر نامدار ..... ص : 685
1 - تفاسیر نقلى ..... ص : 686
2 - تفاسیر عقلى(تفسیر به رأى) ..... ص : 687
2 - 2 - تفاسیر کلامى ..... ص : 688
3 - 2 - تفاسیر فقهى(آیات الاحکام) ..... ص : 689
4 - 2 - تفاسیر فلسفى ..... ص : 690
5 - 2 - تفاسیر علمى ..... ص : 690
6 - 2 - تفاسیر سیاسى، اجتماعى ..... ص : 691
3 - تفاسیر جامع ..... ص : 693
د - نگاشته‏ها در نقد تصوف و عرفان ..... ص : 695
یادآورى: ..... ص : 700
ه - نگاشته‏ها در متون عرفانى ..... ص : 701
قرن اول: عصر شکل گیرى ..... ص : 703
قرن دوم: عرفان ساده و بى‏تکلف و زاهدانه ..... ص : 704
قرن سوم: تصوف علمى ..... ص : 705
قرن چهارم: تطبیق رسائل عرفانى با موازین شرعى ..... ص : 705
قرن پنجم: نفوذ افکار عرفانى در شعر، گسترش خانقاه‏ها ..... ص : 706
قرن ششم: کاربرد اصطلاحات ..... ص : 706
قرن هفتم: اوج عرفان ..... ص : 707
قرن هشتم: تدوین تصوف و عرفان ..... ص : 708
قرن نهم: طریقت و شریعت ..... ص : 709
قرن دهم: رشد عرفان نظرى، پدیدآیى متخصصان عرفان نظرى، عرفان و فقه، مخالفت‏ها با تصوف رسمى و خانقاهى، سیر و سلوک + عرفان + فقه ..... ص : 710
قرن یازدهم: حکماى متأله اهل سیر و سلوک در اصفهان و تهران که شارحان اندیشه ابن عربى هستند. ..... ص : 710
قرن دوازدهم: ..... ص : 711
قرن سیزدهم: ..... ص : 711
قرن چهاردهم: ..... ص : 712
یادآورى‏ها: ..... ص : 712
و - تفاسیر عرفانى ..... ص : 715
قرن اول: ..... ص : 715
قرن دوم: ..... ص : 716
قرن سوم: ..... ص : 716
قرن چهارم: ..... ص : 717
قرن پنجم: ..... ص : 717
قرن ششم: ..... ص : 717
قرن هفتم: ..... ص : 718
قرن هشتم: ..... ص : 718
قرن نهم: ..... ص : 719
قرن دهم: ..... ص : 719
قرن یازدهم: ..... ص : 720
قرن دوازدهم: ..... ص : 720
قرن سیزدهم: ..... ص : 720
قرن چهاردهم: ..... ص : 721
یادآورى‏ها: ..... ص : 721
نشانه‏ها: تمام ولى پراکنده کامل ..... ص : 722
نمایه ها
الف - نمایه آیات قرآن کریم ..... ص : 725
نمایه احادیث شریف ..... ص : 749
نمایه کتاب‏ها، افراد، مکان‏ها و... ..... ص : 753
کتابنامه ..... ص : 801